Ciekawostki ze skryptorium średniowiecznego - Chronica major Matthew Paris'a

Mnisi benedyktyńscy zajmowali się w średniowieczu wieloma dziedzinami nauki. Poprzednio pokazaliśmy Wam, że byli zainteresowani symbolicznym znaczeniem zwierząt, dziś za to chcieliśmy przedstawić ich zainteresowanie historią i geografią.

Walka Williama Marshala z Baldwinem de Guisnesem. Ilustracja z Chronica Major, XIII wiek.

Jednym z najlepszych historyków średniowiecza był żyjący w XIII wieku angielski benedyktyn Matthew Paris. Wstąpił on do klasztoru w 1217 i większość swojego życia spędził w opactwie St. Albans w Anglii, W roku 1248 został wysłany do Norwegii, w celu reformy tamtejszego opactwa benedyktyńskiego w St. Benet Holm. Odwiedzał też dwór królewski w Westminster. Wykorzystał później te znajomości do stworzenia swojej Chronica Major, będącej jednym z najważniejszych dzieł historycznych XIII wieku. Kronika Parisa bazuje na pracy poprzedniego kronikarza S. Albans, Rogera Wendovera, i jego Flores historiarum. Według pierwszego badacza zajmującego się osobą mnicha - Henrego Richardsa Luarda – pierwotnym autorem tekstu obu kronik był pierwszy opat St Albans, John de Cella, jednak większość naukowców nie zgadza się z tą tezą. Matthew Paris skopiował oryginalną kompilację, poprawił ją i uzupełnił o współczesne sobie wydarzenia. Zaczął pracować nad swoim wielkim dziełem około roku 1235. Pierwotnie chciał zakończyć i podsumować kronikę w 1250, jednak kilka lat później wznowił pracę nad jej trzecim tomem, którą przerwała dopiero jego śmierć w 1259 roku. Cały czas nanosił poprawki, m.in. łagodząc wymowę niektórych ustępów traktujących o królu czy obecnym arcybiskupie Bonifacym. Jego inne kroniki – Historia Anglorum i Abbreviatio chronicorum są skróconą wersją Chronica Major, zawierającą różne treści dodatkowe. Napisał również kronikę własnego klasztoru, Gesta abbatum monasterii Sancti Albani, a także kilka biografii świętych.

Sama Chronica Major jest dziełem unikatowym. Przez historyków jest uznawana za bardzo wiarygodną jak na dzieło średniowieczne, ponieważ jej autor żył on w centrum historycznych studiów w swoim kraju, znał wiele ważnych osobistości swojego czasu (m.in. króla Henryka III i jego brata Richarda, hrabiego Kornwalii), a większość jego kroniki była pisana współcześnie do opisywanych wydarzeń.

źródło: http://theparkerlibrary.wordpress.com/

Równie interesujący jest zespół ilustracji, również autorstwa Matthew Parisa. Kronika zawiera ponad 100 rysunków na marginesach, a przede wszystkim rozbudowany zespół map, którym poświęcone jest pierwsze siedem stron manuskryptu. Przedstawiają one szlaki pielgrzymkowe łączące Londyn z najważniejszymi miastami średniowiecznej Europy - przede wszystkim z  Rzymem, Jerozolimą, ale też Canterbury, Reims czy St-Denis. Do map dołączone są dodatki w postaci tablic genealogicznych czy obrotowego kalendarza.

Computus – tabela w kształcie koła, która pozwalała mnichom skoordynować rok słoneczny z księżycowym i dzięki temu wyznaczyć odpowiednie daty świętom ruchomym. Umieszczenie takiego diagramu w kodeksie mogło stwarzać problemy z odczytywaniem dat, dlatego Matthew Paris wprowadził system ruchomych kół, zwanych volvelle. 

źródło: D. K. Connolly, Imagined Pilgrimage in the Itinerary Maps of Matthew Paris.

Jerozolima otoczona geometrycznym murem, w której murach
mieszczą się najważniejsze świątynie
– Kubbat as-Sachra, przekształcona
 w czasie krucjat w kościół,
Bazylika Grobu Bożego i Świątynia Salomona.

źródło: http://theparkerlibrary.wordpress.com/

http://www.bl.uk/onlinegallery/sacredtexts/mparis_lg.html

Nie tylko wiedza o zwierzętach, ale i o ukształtowaniu świata była modelowana przez symboliczne rozumienie rzeczywistości. Różnie interpretowano znaczenie map. Być może przedstawiają one miasta, wymieniane w kronice z powodu opisywanych w niej wydarzeń z czasów krucjat, lub w sposób symboliczny mają odnosić się do wydarzeń historycznych, będących egzemplifikacją wypełniania się boskiego planu zbawienia. Jednak najprawdopodobniejsze jest, że mapy ukazują pielgrzymkę do Jerozolimy, co w sposób alegoryczny ma przedstawiać dążenie przez cale życie do zbawienia i uzyskania dostępu do Niebiańskiego Jeruzalem. Koncepcja ta była bardzo rozpowszechniona w czasach średniowiecznych, zachowało się wiele wspaniałych opisów i przedstawień tego idealnego miasta, obrazującego niebo. Obraz Jerozolimy z kroniki Parisa możemy odczytywać jako kombinację realnego miasta i Niebiańskiej Jeruzalem. Być może miało to pomagać mnichom w doświadczeniu duchowej pielgrzymki do tego najświętszego miejsca.

Dwa wizerunki słonia autorstwa Matthew Parisa. 
Kronikarz był zainteresowany również przedstawianiem
lokalnych ciekawostek z miejsc przedstawionych na swojej mapie.

Obecnie kronika jest rozproszona, dwa pierwsze tomy znajdują się w bibliotece Corpus Christi Collage Uniwersytetu w Oksfordzie, podczas gdy trzeci połączony z Historią Anglorum przechowywany jest w British Library.

ciekawe linki:

http://www.bl.uk/onlinegallery/sacredtexts/mparis.html

http://www.bl.uk/onlinegallery/sacredtexts/mparis_lg.html

http://archive.org/details/matthiparisiens04luargoog - pełny tekst książki Henrego Richardsa Luarda

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/443712/Matthew-Paris#ref285153 –krótka biografia Matthew Parisa

http://dpg.lib.berkeley.edu/webdb/dsheh/heh_brf?Description=&CallNumber=HM+30319 – jedna ze stron z dekoracją marginesową

D. K. Connolly, Imagined Pilgrimage in the Itinerary Maps of Matthew Paris, „The Art Bulletin”, vol. 81, no. 4, 1999, s.598-622.